جمعه (قرآن)جمعه یکی از روزهای هفته است [۲]
المصباح، ج۱، ص۱۰۹.
که پیش از اسلام به نام «عروبه» و روز اجتماع عربها بود و پس از اسلام، جمعه نام گرفت. و وجه این نامگذاری، حضور مردم برای نماز جمعه است.۱ - اجتماع در جمعهجمعه، روز اجتماع اهل ایمان برای نماز جمعه می‌باشد. یـایها الذین ءامنوا اذا نودی للصلوة من یوم الجمعة فاسعوا الی ذکر الله..(اى كسانى كه ایمان آورده ايد چون براى نماز جمعه ندا در داده شد به سوى ذکر خدا بشتابيد و داد و ستد را واگذاريد اگر بدانيد اين براى شما بهتر است) از امام باقر علیه‌السّلام درباره علت نام گذاری جمعه سؤال شد. در جواب فرمودند: جمعه را خداوند به دلیل اجتماع مردم در این روز جمعه نامیده است. «کلمه (جمعه) - به ضم حرف جیم و میم، یا به ضم جیم و سکون میم - به معناى یک روز از هفته است، که عرب قدیم آن را (یوم العروبه) مى‌گفته‌اند، و سپس آن را جمعه خوانده‌اند، و این نام بیشتر مورد استعمال قرار گرفت. و منظور از (نماز روز جمعه) همان نمازى است که مخصوص روز جمعه تشریع شده. و منظور از (سعى به سوى ذکر خدا) دویدن به سوى نماز جمعه است. و مراد از (ذکر خدا) همان نماز است، همچنان که در آیه (و لذکر اللّه اکبر) به طورى که گفته‌اند مراد نماز است.» ۲ - اختلاف در جمعهاختلاف یهود در تعیین جمعه به منظور روز تعطیل، عامل تعیین روز شنبه برای تعطیلی آنان بود. انما جعل السبت علی الذین اختلفوا فیه وان ربک لیحکم بینهم یوم القیـمة فیما کانوا فیه یختلفون ((بزرگداشت) شنبه بر كسانى كه در باره آن اختلاف كردند مقرر گرديد و قطعا پروردگارت روز رستاخیز ميان آنها درباره چيزى كه در مورد آن اختلاف مى كردند داوری خواهد كرد.) یکی از اقوال در تفسیر آیه مزبور این است که تعظیم روز شنبه برای اختلاف کنندگان در امر جمعه قرار داده شد که مامور به تعظیم روز جمعه بودند و از این فرمان سرپیچی کردند. «با توجه به آيات گذشته سؤالى در اينجا پيش مى‌آيد و آن اين كه اگر آئين اسلام آئين ابراهیم علیه السلام است و مسلمانان در بسيارى از مسائل از سنن ابراهيم عليه السلام پيروى مى‌كنند از جمله احترام روز جمعه، پس چرا يهود شنبه را عید مى‌دانند و تعطيل مى‌كنند؟ آخرين آيه مورد بحث، به پاسخ اين سؤال پرداخته، مى‌گويد: «شنبه (و تحريمهاى روز شنبه) براى يهود، به عنوان مجازات قرار داده شد، و تازه در آن هم اختلاف كردند» بعضى آن را پذيرفتند و به كلى دست از كار كشيدند و بعضى هم نسبت به آن بى‌اعتنائى كردند.. جريان از اين قرار بود كه: طبق بعضى از روايات، موسی علیه السلام بنی اسرائیل را به احترام و تعطیل روز جمعه دعوت كرد كه آئين ابراهيم بود، اما آنها به بهانه‌اى از آن سر باز زدند، و روز شنبه را ترجيح دادند، خداوند روز شنبه را براى آنها قرار داد، اما توأم با شدت عمل و محدوديتها، بنابراين، به تعطيلى روز شنبه نبايد استناد كنيد، چرا كه جنبه فوق العاده و مجازات داشته است. بهترين دليل بر اين مسأله اين است كه: يهود حتى در اين روز انتخابى خود، نيز اختلاف كردند: گروهى آن را ارج نهادند و احترام نمودند و گروهى احترام آن را شكستند، و به کسب و کار پرداختند و به مجازات الهى گرفتار شدند.» ۳ - اذان در جمعهگفتن اذان در روز جمعه و برای نماز آن، سنتی پسندیده است. یـایها الذین ءامنوا اذا نودی للصلوة من یوم الجمعة فاسعوا الی ذکر الله وذروا البیع ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون (اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد چون براى نماز جمعه ندا در داده شد به سوى ذكر خدا بشتابيد و داد و ستد را واگذاريد اگر بدانيد اين براى شما بهتر است.) مقصود از «نودی» اذان برای نماز جمعه است. ««نُودِى» از ماده «نداء» به معنى «بانگ برآوردن» است، و در اينجا به معنى «اذان» است؛ زيرا در اسلام، ندائى براى نماز، جز اذان نداريم... «هنگامى كه مردم را به سوى نماز مى‌خوانيد (و اذان مى‌گوئيد) آن را به مسخره و بازى مى‌گيرند، اين به خاطر آن است كه آنها قومى هستند بى‌عقل». به اين ترتيب، هنگامى كه صداى اذان «نماز جمعه» بلند مى‌شود، مردم موظفند كسب و كار را رها كرده، به سوى نماز، كه مهم‌ترين یاد خدا است، بشتابند.» ۴ - استغفار در جمعهیعقوب علیه‌السّلام به آمرزش خواهی برای فرزندانش، در شب جمعه با خداوند راز و نیاز فرمود. قال سوف استغفر لکم ربی انه هو الغفور الرحیم (گفت به زودى از پروردگارم براى شما آمرزش مى‌خواهم كه او همانا آمرزنده مهربان است ) برداشت بر اساس حدیثی منقول از امام صادق علیه‌السّلام است که فرمود: یعقوب علیه‌السّلام استغفار را تا شب جمعه به تاخیر انداخت. ۵ - تجارت در جمعه۵.۱ - هنگام اقامه نمازخرید و فروش در روز جمعه، به هنگام اقامه نماز جمعه، مورد نهی خداوند می‌باشد. یـایها الذین ءامنوا اذا نودی للصلوة من یوم الجمعة فاسعوا الی ذکر الله وذروا البیع ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون (اى كسانى كه ایمان آورده‌ايد چون براى نماز جمعه ندا در داده شد به سوى ذكر خدا بشتابيد و داد و ستد را واگذاريد اگر بدانيد اين براى شما بهتر است) « و جمله (و ذروا البیع) امر به ترک بیع است، و به طورى که از سیاق برمى آید در حقیقت نهى از هر عملى است که انسان را از نماز باز بدارد، حال چه خرید و فروش باشد، و چه عملى دیگر. و اگر نهى را مخصوص به خرید و فروش کرد، از این باب بوده که خرید و فروش روشن ترین مصداق اعمالى است که آدمى را از نماز باز مى دارد...» ۵.۲ - پس از اقامه نمازجواز تجارت و دادو ستد در روز جمعه، پس از اقامه نماز جمعه داده شده است. یـایها الذین ءامنوا اذا نودی للصلوة من یوم الجمعة فاسعوا الی ذکر الله وذروا البیع... • فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض وابتغوا من فضل الله..(اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد چون براى نماز جمعه ندا درداده شد به سوى ذکر خدا بشتابيد و داد و ستد را واگذاريد اگر بدانيد اين براى شما بهتر است •و چون نماز گزارده شد در (روى) زمین پراكنده گرديد و فضل خدا را جويا شويد و خدا را بسيار ياد كنيد باشد كه شما رستگار گرديد.) «ولى، روشن است مفهوم اين جمله گسترده است و كسب وكار، يكى از مصاديق آن است، لذا، بعضى آن را به معنى عیادت مریض، و زيارت مؤمن، يا تحصیل علم و دانش تفسير كرده‌اند، هر چند منحصر به اينها نيز نمى‌باشد. ناگفته پيدا است، امر به «انتشار در زمين» و « طلب روزی » امر وجوبى نيست، بلكه به اصطلاح «امر بعد از حظر و نهى» است، و دليل بر جواز مى‌باشد، اما بعضى از اين تعبير، چنين استفاده كرده‌اند كه، تحصيل روزى بعد از نماز جمعه، مطلوبيت و بركتى دارد، و در حديثى آمده است كه، پیامبر بعد از نماز جمعه سرى به بازار مى‌زد...» ۶ - تعطیلی در جمعهلازم است کسب و کار در روز جمعه، به هنگام برپایی نماز جمعه تعطیل شود. یـایها الذین ءامنوا اذا نودی للصلوة من یوم الجمعة فاسعوا الی ذکر الله وذروا البیع ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون (اى كسانى كه ایمان آورده ايد...) ۷ - ذکر خدا در جمعهیاد خدا در روز جمعه پس از نماز جمعه، مستحب و زمینه رستگاری انسان است. یـایها الذین ءامنوا اذا نودی للصلوة من یوم الجمعة... • فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض وابتغوا من فضل الله واذکروا الله کثیرا لعلکم تفلحون (اى كسانى كه ایمان آورده‌ايد چون براى نماز جمعه ندا در داده شد به سوى ذكر خدا بشتابيد و داد و ستد را واگذاريد اگر بدانيد اين براى شما بهتر است •و چون نماز گزارده شد در (روى) زمين پراكنده گرديد و فضل خدا را جويا شويد و خدا را بسيار ياد كنيد باشد كه شما رستگار گرديد.) «مراد از (ذکر خدا) همان نماز است، همچنان که در آیه (و لذکر اللّه اکبر) به طورى که گفته‌اند مراد نماز است . ولى بعضى گفته اند: منظور از (ذکر خدا) در خصوص آیه مورد بحث خطبه هاى قبل از نماز است. «منظور از «ذِكْرِ اللَّهِ» در درجه اول، «نماز» است، ولى، مى‌دانيم كه خطبه‌هاى نماز جمعه هم كه آميخته با ذكر خدا است، در حقیقت، بخشى از نماز جمعه است، بنابراين، بايد براى شركت در آن نيز تسريع كرد.» ۸ - سوگند به جمعهجمعه، روزی مهم و مورد سوگند خداوند است. وشاهد ومشهود (و به گواه و مورد گواهى.) برداشت بر اساس یک قول در تفسیر آیه است که «شاهد» را به معنای جمعه دانسته است. «مقصود از (شاهد) در (و شاهد و مشهود) رسول اللّه (صلى الله علیه و آله) و مراد از ((مشهود)) شکنجه هاى کفّار به مؤمنین و ثواب و کیفر اخروى هر کدام است. از اینجا روشن مى گردد که شهادت در دو کلمه (شاهد) و (مشهود) به یک معنا است، و آن عبارت است از حاضر بودن و به چشم خود دیدن، نه به معناى اقامه شهادت، براى اینکه اگر به آن معنا مى بود جا داشت بفرماید: (و مشهود علیه) چون شهادت به این معنا حتما باید با حرف على متعدى شود. بنابر این، کلمه (شاهد) قابل انطباق است بر رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلم)، براى اینکه آن جناب امروز شاهد اعمال امت است، و فرداى قیامت بدانچه دیده شهادت مى دهد. و کلمه (مشهود) هم قابل انطباق است با شکنجه‌اى که کفار به این مؤ منین مى‌دادند، و وضعى که در آخرت به خود مى‌گیرند، و یا به عبارتى جزاى آن رفتار، و یا به عبارتى دیگر آنچه در روز قیامت براى این ظالمان و مظلومان رخ مى دهد، چه ثواب و چه عقاب. و بنابر این احتمال نکره آمدن این دو کلمه به منظور تعظیم بوده و خواسته است بفهماند، شاهد و مشهودى که از حیطه تعریف بیرون است.» ۹ - عمل خیر در جمعهانجام دادن کارهای خیر در روز جمعه، پس از ادای نماز جمعه، ارزشمند و مورد سفارش خداوند است. یـایها الذین ءامنوا اذا نودی للصلوة من یوم الجمعة... • فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض وابتغوا من فضل الله واذکروا الله کثیرا لعلکم تفلحون (اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد چون براى نماز جمعه ندا درداده شد به سوى ذکر خدا بشتابيد و داد و ستد را واگذاريد اگر بدانيد اين براى شما بهتر است •و چون نماز گزارده شد در (روى) زمين پراكنده گرديد و فضل خدا را جويا شويد و خدا را بسيار ياد كنيد باشد كه شما رستگار گرديد.) (در روایتی از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل شده است: مقصود از «فانتشروا فی الارض» پراکنده شدن برای طلب دنیا نیست.) بلکه عیادت از بیمار و حاضر شدن در تشییع جنازه و زیارت برادر مؤمن است. ۱۰ - عناوین مرتبطنماز جمعه (قرآن). ۱۱ - پانویس۱۲ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «جمعه». |